Het gesprek dat nooit heeft plaatsgevonden
Nu, exact vijf na het begin van de pandemie is het tijd voor het gesprek dat nooit heeft plaatsgevonden. Over wereldbeelden.
Zullen we opnieuw beginnen?
Vijf jaar geleden sloot ik me samen met Thomas Smolders en een paar enthousiaste VRT-collega’s een dag op in een kantoor. Ons plan? Tijdens een 24 uur durende livestream een manifest schrijven. Kijkers op YouTube brainstormden mee, lieten comments achter en droegen ideeën aan voor een nieuwe wereld.
Op onze T-shirts stond het motto van die dag: “Zullen we opnieuw beginnen?” Dat was ook de kern van onze tekst.
Met duizend kijkers en een honderdtal co-auteurs schreven we een ambitieuze visie op de toekomst van cultuur. Hoe zou de wereld eruitzien als we op de resetknop konden drukken?
Ik kijk er met een warm hart op terug. Een bijzondere anekdote in mijn carrière—maar wel eentje met impact. Toen de toenmalige minister van Media langskwam bij de VRT, schoof ik hem een print van onze tekst in de handen. Ik vond dat een goed idee. De nieuwe directie dacht daar anders over. Jaren later hoorde ik dat mijn dagen bij de VRT toen geteld waren. 🤭
“Ja, maar dat is filosofie, Fredo.”
Waarom ik hieraan moest denken? Omdat het deze week precies vijf jaar geleden is dat de wereld op slot ging. 11 maart 2020. Remember? (Ja, vijf jaar geleden. Kun jij het ook nauwelijks geloven?)
In de eerste maanden van de lockdown voelde ik verrassend veel enthousiasme. De romanticus in mij zag een afspraak met de geschiedenis. Een kans om stil te staan. Om te herdenken hoe we onze samenleving organiseren.
Maar langzaam werd ook de lockdown een gewoonte. We gingen terug naar de orde van de dag. Alleen leek er nu nog meer werk te zijn. En nog minder tijd om de toekomst te verbeelden.
Ik vond in langetermijndenken een paraplu om de moeilijke vragen te blijven stellen. Om na te denken vanuit een wensbare toekomst voor onze kinderen. Doorvragen. Onderliggende motivaties blootleggen. Het grotere plaatje proberen te begrijpen. En vooral: onderzoeken welke lens we op de werkelijkheid richten. Ons wereldbeeld, zeg maar.
Maar vaak krijg ik dezelfde reacties:
😒 “Interessante vragen, maar wij zijn met business bezig.”
😏 “Ja, maar dat is filosofie, Fredo.”
Einde gesprek.
Het gesprek dat nooit heeft plaatsgevonden
Toch is het tijd om dat gesprek wél te voeren.
In een tijd van complexe crises en onverwachte wendingen klinkt de vraag anders. Wereldleiders tonen gedrag dat niet in de logica past. Ze nemen beslissingen die intuïtief onjuist aanvoelen. Waarom doen Trump en Musk zo? It doesn’t make any sense.
Plots is een gesprek over wereldbeelden niet zweverig, maar noodzakelijk.
Ik merk het ook in de aanvragen voor lezingen en workshops. De voorbije weken vroegen leidinggevende me letterlijk:
💬 “We hebben een goed en gedreven team, maar we zien het even niet meer.”
💬 “Kun je ons helpen een toekomstbeeld te schetsen? En om aan sensemaking te doen?”
Voor mij is dit het gesprek dat nooit heeft plaatsgevonden. Over hoe we naar de wereld kijken. Het raamwerk waarmee we de wereld begrijpen, interpreteren én erin handelen. Het bepaalt wat we als waar beschouwen, welke waarden we belangrijk vinden, en hoe we onszelf en anderen zien.
Het wereldbeeld is de onzichtbare bril waardoor je de realiteit waarneemt. Vaak zijn we ons er niet eens van bewust dat we er één hebben, omdat het zo diep in onze opvoeding, cultuur en samenleving verankerd zit. Maar wereldbeelden zijn geen absolute waarheden. Ze zijn sociale constructies die veranderen door tijd en ervaring. Wat voor de ene persoon als vanzelfsprekend wordt gezien, kan voor de ander vreemd of onbegrijpelijk zijn.
“We don't see the world as it is, we see it as we are.”
Anaïs Nin
Gulf of Mexico
De botsing tussen wereldbeelden is sinds de Musk-Trump presidency alleen maar duidelijker geworden. Veel discussies over Elon Musk, Trump en de rol van Europa missen the point. We vallen over elkaar heen met argumenten die rechtstreeks uit de VS lijken te komen, zonder ons af te vragen of die manier van denken wel past bij Europa. De dominante Amerikaanse logica—technologie als onvermijdelijke vooruitgang, marktwerking als hoogste goed, vrijheid als radicale autonomie—wordt vaak blind overgenomen. Met de Amerikaanse of Chinese technologie importeren we ook het waardepatroon dat er in gebakken zit.
Dit is precies waarom het gesprek over wereldbeelden zo cruciaal is. Welke waarden horen bij Europa? Hoe verschilt ons denken over democratie, gemeenschap en technologie van het Silicon Valley-wereldbeeld?
Zolang we deze verschillen niet expliciet maken, blijven we discussiëren binnen een wereldbeeld dat ons is opgelegd, in plaats van na te denken hoe wij willen dat Europa zich positioneert. Een gesprek over wereldbeelden is dus geen abstracte oefening. Het bepaalt of we als volgers handelen, of als denkers en makers van onze eigen toekomst.
“The old continent”
Een eerste stap is natuurlijk de letterlijke beelden van de wereld te bekijken: kaarten. Het is een instant reality check. Wij vinden het normaal dat Europa centraal staat op de wereldkaart. De Mercator projectie heet dat. Alsof we cartografie uitgevonden hebben. Chinezen en Russen denken er anders over. Ze zetten hun eigen hoofdstad centraal op de wereldkaart.
Het zegt iets over de onderliggende power structures die de kaarten bevestigen. Trump was amper 3 weken president toen hij de Golf van Mexico van naam liet veranderen. Via de Executive Order “Restoring Names That Honor American Greatness” werd duidelijk gemaakt wie bovenaan de wereldorde stond.
Als je denkt dat het een gekke uitspatting is, moet je maar eens de verdeling van het Unesco Werelderfgoed bekijken. Als de verdeling een graadmeter voor de wereld is, zou de wereld er zo uit zien. De VS lijkt een voetnoot in vergelijking met Europa, The Old Continent.
📌 Het leert ons dat een wereldbeeld nooit neutraal of universeel is. Het bevestigt een bepaalde kijk op de wereld, ten nadele van een andere.
God’s Kingdom
Interessanter zijn de mentale wereldbeelden waarmee we ons leven inrichten. De zogenaamde worldviews. Ik ben er door geobsedeerd geraakt de voorbije weken.
Dit filmpje op Youtube geeft een handige uitleg. Why does your worldview matter? De grafiek is verzorgd. Het geeft een academische indruk. Tot de voice-over over de bijbel begint. En hoe de mens een plaats in God’s Kingdom kreeg. 🧐
Ook als je op VRT MAX naar Wereldbeeld zoekt, kom jij bij een programma over religie uit. “Het Jodendom in het kort”, “De Islam in het kort”, “Het Christendom in het kort”. Maar wat met het wereldbeeld van Silicon Valley, van de Maori in Nieuw Zeeland of de minister van Onderwijs? Daar zijn geen afleveringen over.
Het herinnert ons wel aan een cruciaal gegeven. Met name dat wereldbeelden tot voor kort door het geloof werden geleverd. Geen wonder dat men zo in de war is vandaag.
Nieuwe praktijken van zingeving
Ik vertel je niks nieuws dat we in een tijd leven waarin de grote verhalen, hun kracht hebben verloren. Religie was niet alleen een geloof, maar ook een manier om de wereld te begrijpen en er betekenis aan te geven. Het gaf structuur, rituelen en een gevoel van verbondenheid. Nu dit grotendeels verdwenen is en naar de privésfeer is verbannen, zitten we met een leegte.
We hebben het oude systeem losgelaten zonder een volwaardig alternatief te bouwen. Dat verklaart waarom zoveel mensen zich verloren voelen en houvast zoeken in politiek, ideologie of technologie. Ze proberen een nieuw groter verhaal te vinden, maar die verhalen missen vaak de diepe, gedeelde ervaring die religie bood. Zonder zo’n fundament worden we vatbaarder voor polarisatie en angst. Of voor leiders die eenvoudige oplossingen bieden.
En de pandemie stak een turbo onder deze dynamiek.
De Turkse auteur Elif Shafak spreekt in haar Coronaboekje over a crisis of meanings. De pandemie is meer dan een gezondheidscrisis, schrijft ze. Met daarbij de gedachte dat het post-pandemic landscape over meer zal gaan dan economie, werkgelegenheid en koopkracht. Het zijn nochtans dé thema’s van de verkiezingen. Ook in België (naast migratie, dat als zondebok thema wordt ingezet als oorzaak van alle andere ongemakken van een wereld die in beweging is).
De Amerikaanse professor John Vervaeke heeft een ganse lessenreeks over de Meaning Crisis gepubliceerd. Wat we volgens hem nodig hebben, is een nieuwe manier om betekenis te creëren, niet door oude dogma’s terug te halen, maar door ruimte te maken voor nieuwe praktijken van zingeving, gemeenschap en wijsheid. Of anders gezegd: weer bewust leren ons wereldbeeld begrijpen en opbouwen.
📲 meer dan 50 lessen over de zoektocht naar zingeving, wijsheid en wereldbeelden online.
Geen tijd voor 50x 2uur. Dit gesprek tussen Nate Hagens en John Vervaeke geeft een goed beeld van de kernthesis van Vervaeke.
Overzicht van wereldbeelden…
Dus laat ik een lijst maken van alle wereldbeelden.
Een soort overzicht. 🤪
Dacht ik.
Maar toen vroeg ik het aan ChatGPT, en die deed een prima job.
Dus heeft het zin?
Denk het niet.
A Community of Practice
Want die wijsheid waarover sprake, zit niet alleen in het hoofd. We denken vaak dat inzicht komt door meer informatie, betere argumenten, scherpere analyses. Maar wijsheid is ook iets wat je voelt. Onze intuïtie, emoties en beleefde werkelijkheid zijn net zo cruciaal voor hoe we de wereld begrijpen als onze ratio.
Wat we echt nodig hebben, is het gesprek aangaan. Niet alleen met feiten en argumenten, maar ook met het gevoel dat erbij hoort. Een gesprek over wereldbeelden gaat altijd over ratio én emotie.
Mijn eigen wereldbeeld is door de jaren heen veranderd. Ik voel steeds sterker dat we niet op onszelf staan, maar bij de gratie van de relatie bestaan—met de natuur, met andere wezens, met mijn voorouders en toekomstige generaties.
Maar zo’n wereldbeeld kun je niet alleen denken, je moet het ook beleven. Het gaat niet alleen om overtuigingen, maar om uitwisseling, om samen betekenis te creëren. Sterren komen, sterren gaan. De grote vragen blijven bestaan. We kunnen ze overlaten aan de markt, aan millionairs of aan politici die de wereld zien als een excel-simulatie. Of we kunnen ze opnieuw samen stellen.
Het is wat me aantrekt in die Long Term Society meetups. We zijn een community of practice. Want misschien is dat wat we écht missen: niet een nieuwe ideologie, maar een nieuwe manier om samen wijsheid te cultiveren. Niet in dogma’s of whatsapp ruzies, maar in gesprekken en nieuwe vormen van gemeenschap.
Next meetup
Voor de leden. We zien elkaar woensdag in Leuven, om 19u.
We staan stil bij een andere vraag die vaak terugkomt. Wat is impact, eigenlijk? Waar steken we onze tijd in. Wat is genoeg?
Ik nam alvast een mooi gesprek op met Joachim Verheyen, die zijn hele leven over een andere boeg gooide door de vraag naar impact. Hij meldde zich aan voor de The School of Moral Ambition en verhuisde naar Moldavië en Georgië.
Een prachtig verhaal van een prachtige man. De podcast hierover is voor dit weekend.
